“فرو بردن انگشت در بینی” رفتاری رایج در میان کودکان است که در اغلب موارد بی‌ضرر و گذراست. اما در برخی موارد، می‌تواند مزمن، تکراری و همراه با آسیب روانی، اجتماعی یا جسمانی باشد. در چنین شرایطی این رفتار ممکن است تحت عنوان اختلالی از گروه اختلالات رفتار تکرارشونده متمرکز بر بدن (BFRBs) قرار گیرد.
بسیاری از کودکان این رفتار را در مواقع بیکاری، اضطراب، یا تنش انجام می‌دهند.
دلایل اصلی انگشت در بینی کردن از منظر روان‌شناسی:
۱. تنظیم حسی و خودآرام‌سازی: کودکان ممکن است این رفتار را به‌عنوان راهی برای مقابله با اضطراب، کسالت، یا تنش‌های روزمره انجام دهند.
۲. کنجکاوی رشدی و جستجوی محرک: در سنین پایین، کودکان رفتارهایی مانند کندن پوست، جویدن ناخن، و انگشت در بینی کردن را به عنوان راهی برای شناخت بدن انجام می‌دهند.
۳. نقص در مهارت‌های خودکنترلی: ناتوانی در کنترل تکانه‌ها خصوصاً در کودکان با ADHD یا اضطراب‌های درونی‌شده بیشتر دیده می‌شود.
۴. شرایط پزشکی یا محیطی: خشکی بینی، آلرژی، آلودگی هوا، یا فضای خشک خانه ممکن است موجب تحریک بیشتر و تمایل کودک به دستکاری بینی شود.
چه وقتی رفتار مزمن و مشکل‌ساز می‌شود؟
در صورت بروز مکرر (مثلاً ۲۰ بار در روز یا بیشتر)، رفتار ممکن است زیرمجموعه‌ای از رفتار وسواسی و تیک محسوب شود.
اگر رفتار موجب خونریزی، آسیب به بافت داخلی بینی، یا انزوای اجتماعی شود، مداخله تخصصی توصیه می‌شود.
پیامدهای روانی و اجتماعی
| پیامد | شرح |
| ——- | ———————————————————- |
| اجتماعی | خجالت در جمع، تمسخر توسط همسالان، انزوا |
| روانی | کاهش عزت نفس، اضطراب ناشی از سرزنش، پنهان‌کاری |
| جسمانی | خونریزی، التهاب، عفونت، تغییر در تیغه بینی (در موارد نادر) |
راهکارهای روان‌شناختی و تربیتی
۱. مداخله رفتاری
استفاده از روش جایگزین‌سازی رفتاری: معرفی ابزارهای حسی (مانند توپ استرس)
سیستم پاداش: دادن ستاره یا امتیاز برای دوره‌هایی بدون انجام این رفتار
۲. رفتاردرمانی معکوس (HRT)
آموزش شناسایی “احساس قبل از رفتار”
یادگیری پاسخ جایگزین (مثلاً لمس گوش به‌جای بینی)
۳. آموزش ذهن‌آگاهی به کودک
تمرین تمرکز بر بدن و آگاهی از افکار بدون قضاوت
۴. مداخله خانوادگی
ایجاد محیط بدون شرم، استفاده از نشانه‌های غیرکلامی برای یادآوری، عدم تنبیه یا تمسخر
۵. مداخلات تخصصی (دارویی و غیر دارویی)
در مواردی که ماهیت رفتار وسواسی یا تیک است