روان درمانی یکی از مداخلات علمی و تایید شده در بسیاری از مشکلات و اختلالات دوران کودکی، نوجوانی و بزرگسالی است. در روان‌درمانی کودکان، از رویکردهای متنوع روان‌شناختی برای درمان و پیشگیری از بروز مجدد بسیاری از مشکلات هیجانی، رفتاری و رشدی در کودکان استفاده می‌شود. این مداخلات شامل گفتگودرمانی، بازی درمانی، هنردرمانی و تکنیک‌های تخصصی متنوع دیگری است تا به کودک و خانواده‌اش در درک احساسات، تغییر رفتارها و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای کمک کند.
روان‌درمانی کودک عبارت است از درمان روانی برای اختلالات هیجانی و رفتاری کودکان و نوجوانان که بر تقویت رابطه درمانی و همکاری با خانواده تمرکز دارد .
هدف اصلی، کمک به کودک برای درک بهتر احساسات، تنظیم هیجان‌ها، بهبود رفتار و ارتقای توانمندی‌های اجتماعی است .
انواع روش‌های مؤثر روان درمانی
۱. رفتار‌درمانی و تحلیل رفتار کاربردی (ABA) (بیشتر برای کودکان کم سن و سال کاربرد دارد):
تقویت رفتارهای مثبت و تضعیف رفتارهای مشکل‌ساز از طریق آموزش والدین و معلمان .
۲. روان‌درمانی شناختی–رفتاری (CBT):
کمک به شناخت و تغییر افکار منفی و ایجاد احساسات و رفتارهای سالم، با استفاده از زبان مناسب سن کودک، بازی، نقاشی .
۳. روان‌درمانی دیالکتیکی (DBT):
ویژه نوجوانان با رفتار خودآسیب‌رسان یا اختلال شخصیت مرزی؛ در نهایت باعث افزایش مهارت‌های تنظیم هیجان می شود .
۴. روان‌درمانی خانوادگی و والد–کودک (PCIT):
شامل جلسه همزمان یا جداگانه با والدین و کودک، آموزش تعامل مثبت بین کودک و والدین
۵. روان‌درمانی بازی‌محور (Play Therapy):
استفاده از بازی برای بیان احساسات و مشکلات، مخصوص کودکان کوچک‌تر
۶. روان‌درمانی حمایتی و روان‌پویشی (Psychodynamic):
شناسایی الگوهای ناخودآگاه روانی که باعث بروز مشکلات می‌شوند .
۷. روان‌درمانی بین فردی (IPT)
۸. روان‌درمانی مبتنی بر نظم در احساسات (RFP‑C):
روشی جدید و مؤثر برای اختلالات رفتاری مزمن مثل بیش فعالی و نافرمانی مقابله ای، با هدف درک احساسات نهفته
۹. روان‌درمانی والدگرایانه (Filial Therapy):
آموزش والدین برای اجرای مداخلات درمانی در خانه؛ شبیه Play Therapy با تمرکز والد محور
۱۰. روان‌درمانی کودک–والد (CPP):
برای کودکان آسیب دیده از تروما (۰–۶ سال)، همراه با والد، بر پایه نظریه دلبستگی .
۱۱. روان‌درمانی مبتنی بر هنر و بیان خلاق (Expressive Therapies):
شامل هنر، موسیقی، رقص، درام، شعر، که در ابراز احساسی مؤثر است
اصول اساسی روان درمانی کودک
نقش خانواده: مشارکت والدین یا مراقب اهمیت زیادی دارد، هم در درمان مستقیم و هم در تسهیل آن در زندگی روزمره .
ایجاد رابطه درمانی مثبت با مشارکت فعال کودک و والدین کلید موفقیت است .
تشخیص زودهنگام: مداخله سریع می‌تواند از تشدید مشکلات جلوگیری کند .
مراحل و فرایند عملی روان درمانی کودک
۱. ارزیابی جامع: شامل ارزیابی رفتار، سطح تکاملی و محیط خانوادگی کودک .
2. انتخاب نوع درمان مناسب: با توجه به نوع مشکل (اضطراب، تروما، رفتارهای مشکل‌ساز، اختلال یادگیری).
3. درگیر کردن والدین: جلسات آموزشی و مشاوره برای افزایش مهارت‌های حمایتی.
4. اجرای جلسات به صورت فردی، گروهی یا خانوادگی با تکرار منظم.
5. ارزیابی مداوم اثرات و در صورت نیاز، تنظیم یا ترکیب روش‌ها.
نکات ضروری برای والدین در روان‌درمانی کودک:
۱. پذیرش و درک مسئله
به جای انکار یا سرزنش کودک، مشکل وی را به عنوان بخشی از مسیر رشد کودک که نیاز به کمک تخصصی دارد بپذیرید.
از برچسب زدن به کودک («بچه بد»، «بی‌ادب»، «تنبل»، «ترسو») پرهیز کنید.
۲. همکاری با درمانگر
اطلاعات صادقانه و کامل درباره تاریخچه رفتاری، خانوادگی و رشدی کودک در اختیار درمانگر بگذارید.
حضور منظم در جلسات و پیروی از توصیه‌های درمانگر برای تمرین‌ها و فعالیت‌های خانگی بسیار مهم است.
۳. صبر و پیوستگی
روان‌درمانی نیاز به زمان دارد و تغییرات تدریجی هستند. انتظار نتایج فوری نداشته باشید.
حتی در صورت عدم مشاهده پیشرفت سریع، روند درمان را ادامه دهید.
۴. حمایت عاطفی و شنیدن فعال
به احساسات کودک گوش دهید، بدون قضاوت و بدون قطع کردن حرف او.
او را برای بیان احساساتش تشویق کنید و نشان دهید که احساساتش برایتان مهم است.
۵. حفظ حریم خصوصی درمان
محتوای جلسات را بدون اجازه کودک یا درمانگر برای دیگران فاش نکنید.
از بازجویی یا فشار برای گفتن جزئیات جلسات خودداری کنید.
۶. مدیریت انتظارات
هر کودک منحصربه‌فرد است و سرعت پیشرفت درمان در هر کودک متفاوت خواهد بود.
مقایسه با خواهر یا برادر یا سایر کودکان نتیجه منفی دارد.
۷. پرهیز از دوگانگی پیام‌ها
اگر درمانگر الگویی را پیشنهاد می‌دهد، در خانه از رفتارهای متناقض (مثلاً تنبیه بدنی یا بی‌ثباتی رفتاری) خودداری کنید.
پدر و مادر باید در روش برخورد با کودک هماهنگ باشند.
۸. درگیر شدن فعال
شرکت در جلسات والد–کودک (درمان مشارکتی)، جلسات آموزشی برای والدین، یا مشاوره فردی برای والدین نیز می‌تواند مؤثر باشد.
۹. تغییر سبک فرزندپروری
والدین نیز ممکن است نیاز به یادگیری مهارت‌های جدید مانند گوش دادن همدلانه، تشویق مؤثر، تعیین حد و مرز سالم داشته باشند.
۱۰. مراقبت از سلامت روان خود والدین
مراقب خودتان و ذهن و روانتان باشید! اضطراب، افسردگی یا تنش والدین مستقیماً بر روند درمان کودک تأثیر می‌گذارد. مراقبت از خود را جدی بگیرید.