قلدری (bullying) یکی از رایج‌ترین رفتارهای پرخاشگرانه در دوران کودکی و نوجوانی است که می‌تواند شامل پرخاشگری فیزیکی، کلامی، اجتماعی یا سایبری (اینترنتی یا پیامکی) باشد. پژوهش‌های جهانی نشان می‌دهند که هم کودکان قلدر و هم قربانیان آنها در معرض آسیب های پایدار و جدی سلامت روان هستند. مداخله‌های زودهنگام، آموزش اجتماعی و مشارکت خانواده می‌تواند نقش مهمی در کاهش این رفتار ایفا کند.
انواع قلدری
قلدری فیزیکی: ضرب و شتم، هل دادن
قلدری کلامی: تمسخر، تهدید، توهین
قلدری اجتماعی: طرد از گروه، شایعه‌پراکنی
قلدری سایبری: آزار آنلاین از طریق شبکه‌های اجتماعی، پیامک یا ایمیل
قلدری و اختلالات روانی
قربانیان قلدری ۲/۷۷ برابر بیشتر در معرض افسردگی هستند.
قلدرها ۱/۷۳ برابر و افرادی که هم قلدر و هم قربانی‌اند (bully-victims) 3/19 برابر بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند.
قلدری و ساختار مغز
مطالعات نشان داده اند که کودکانی که به طور مکرر مورد قلدری قرار می‌گیرند، دچار کاهش حجم مغز در نواحی هسته های قاعده ای می‌شوند که با اختلالات روانی در ارتباط است.
افکار خودکشی و خودزنی
کودکانی که قربانی قلدری می‌شوند ۳ برابر بیشتر در معرض خطر افکار خودکشی و رفتارهای خودزنی هستند.
پیامدهای بلندمدت
طبق پژوهش های انجام شده قربانیان قلدری در کودکی تا سنین ۲۵ سالگی نیز دچار افسردگی و مشکلات شغلی و اجتماعی هستند.
عوامل روان‌شناختی مؤثر در بروز قلدری
نظریه یادگیری اجتماعی (Bandura): کودکان از طریق مشاهده و تقلید رفتار بزرگسالان یا همسالان، پرخاشگری را می‌آموزند.
کمبود همدلی و خودکنترلی پایین
پرورش در خانواده‌های متخاصم یا فاقد نظارت
نیاز به کنترل یا جایگاه اجتماعی بالا
پیامدها برای قلدران و قربانیان
| نقش در قلدری | پیامدهای روان‌شناختی |
| ———— | ———————————————– |
| قربانی | افسردگی، اضطراب، PTSD، افکار خودکشی |
| قلدر | اختلالات رفتاری، پرخاشگری، احتمال بیشتر بزهکاری |
| قلدر-قربانی | ترکیبی از پیامدهای دو گروه بالا، با شدت بیشتر |
پیشگیری و مداخلات روان‌شناختی
مداخلات مؤثر:
راهکارهای پیشگیرانه
آموزش مهارت‌های اجتماعی و عاطفی
آموزش مستقیم مهارت‌هایی مانند همدلی، مدیریت خشم، حل مسئله، خودآگاهی.
ایجاد محیط مدرسه‌ای ایمن و محترمانه
تدوین قوانین مشخص و اجرای یکپارچه در مورد قلدری.
فرهنگ‌سازی برای احترام متقابل و شفاف‌سازی پیامدهای قلدری.
برنامه‌های جامع ضد قلدری
اجرای برنامه‌های ضد قلدری در مدارس.
این برنامه‌ها به صورت سیستماتیک شامل دانش‌آموز، والدین، کارکنان مدرسه و مدیران می‌شوند.
آموزش والدین و مراقبان
آموزش در خصوص نشانه‌های قلدری، چگونگی پاسخ غیر هیجانی، و پرورش اعتماد به نفس کودک.
ایجاد ارتباط باز و همدلانه بین والد و فرزند.
تشویق به گزارش‌دهی امن قلدری
استفاده از صندوق های گزارش مخفیانه قلدری
ایجاد سیستم پاسخ سریع در مدرسه
راهکارهای مقابله‌ای برای کودکان و نوجوانان
افزایش تاب‌آوری روانی (Resilience)
آموزش اینکه قربانی بودن به معنای ضعف نیست.
تشویق به فعالیت‌هایی که عزت نفس را تقویت می‌کند: ورزش، هنر، گروه‌های داوطلبانه.
تمرین پاسخ‌های کلامی و رفتاری امن
آموزش جملاتی مانند: “من این رفتار را نمی‌پذیرم” یا “لطفاً بس کن”.
تمرین راهبردهای فرار سالم و جذب حمایت از بزرگسالان معتمد.
حمایت از دوست‌یابی هدفمند
تشویق به داشتن حداقل یک دوست قابل اعتماد.
حمایت از کودکان منزوی از طریق طرح‌های مشارکت گروهی.
راهکارهای تخصصی روان‌شناختی
درمان شناختی-رفتاری (CBT) برای قربانیان جهت مقابله با اثرات روانی قلدری مانند اضطراب، PTSD یا افسردگی.
آموزش ذهن‌آگاهی (Mindfulness): کاهش واکنش‌های احساسی و کمک به تنظیم هیجانی در موقعیت‌های تهدیدکننده.
درمان والد-کودک برای بهبود ارتباط و افزایش مهارت‌های فرزندپروری.
نقش بزرگسالان (والدین، معلمان، مربیان)
| نقش | رفتار مطلوب |
| ————— | ———————————————————– |
| **والدین** | حمایت بی‌قید و شرط، گوش دادن فعال، عدم سرزنش |
| **معلمان** | مشاهده دقیق، گزارش‌نویسی مستند، مداخله محترمانه |
| **مشاور مدرسه** | مداخله فردی یا گروهی، آموزش مهارت‌های زندگی، ارجاع به متخصص |