یکی از شکایات شایع رفتاری در کودکان دروغ گویی است. هر چند اغلب اوقات این شکایت در کنار چند شکایت دیگر توسط خانواده ها مطرح می شود اما با توجه به ماهیت این رفتار، دروغ گویی نگرانی قابل توجهی در خانواده ها ایحاد می کند. دروغ‌گویی در کودکان تا حدودی طبیعی است و نشانه رشد شناختی محسوب می‌شود، اما اگر مکرر و هدفمند باشد، نیازمند توجه جدی‌تر است.
۱. تعریف و فراوانی
دروغ گویی در کودکان به هر گفتار که کودک بداند نادرست است اما آن را به قصد فریب بیان کند گفته می شود. تحقیقات نشان داده‌اند که کسب مهارت در دروغ‌گویی اغلب نشانه پیشرفت شناختی است؛ کودکان همانند بازی تخیلی، دروغ‌گویی را نیز تجربه می‌کنند . شروع دروغ‌گویی گاه از سن ۲ سالگی است و طی دوران پیش‌دبستان افزایش می‌یابد .
۲. مراحل تکاملی و مبانی شناختی
۲–۴ سالگی: در این سن، اکثر دروغ‌ها ناشی از ترکیب تخیل با واقعیت‌اند؛ کودک هنوز فرق بین «فکر» و «واقعیت» را به خوبی نمی‌داند .
۴–۷ سالگی: با رشد نظریه ذهن و کارکرد اجرایی، کودک قادر می‌شود دروغ‌های هدفمند و پیچیده‌تری بسازد.
۷ سالگی به بالا: دروغ‌ها هوشمندانه‌تر و عمدی‌تر می‌شوند.
مطالعات تجربی نشان می‌دهند توانایی نگهداری سلسله‌وار دروغ‌ها با رشد نظریه ذهن ارتباط مستقیم دارد .
۳. انگیزه‌ها و ریشه‌های دروغ
۱. اجتناب از تنبیه یا عواقب: حتی در سنین بالا، بزرگ‌ترین انگیزه دروغ‌گویی، فرار از پیامدهای منفی است .
۲. جلب توجه یا منافع شخصی: برخی دروغ‌ها برای دریافت جایزه یا افزایش محبوبیت است .
3. تاثیر محیط اجتماعی و والدین: والدینی که دروغ می‌گویند، به‌طور غیرمستقیم فرزندشان را تشویق به چنین رفتار می‌کنند .
4. تست رفتار یا کنجکاوی: کودکان گاهی فقط برای تجربه کردن تأثیر دروغ، آن را امتحان می‌کنند .
۴. ارتباط با سایر مشکلات رفتاری
دروغ‌گویی مداوم و جهت‌دار با رفتارهای ناسازگار، پرخاشگری و نافرمانی همبستگی دارد .
۵. تشخیص و ارزیابی
گزارش والدین: این گزارش‌ها ممکن است تحریف‌شده باشند والدین گاهی در تشخیص دروغ موفق نیستند یا سوگیری‌هایی دارند .
آزمایش‌های تجربی: مانند آزمون اسباب‌بازی ممنوعه (peek task)، به محققان امکان می‌دهد تشخیص دقیق‌تری از دروغ‌گویی کودک داشته باشند .
ارزیابی نظریه ذهن و شناخت اجرایی: توانایی در دروغ‌گویی هوشمندانه ارتباط قوی با این ساختارها دارد .
۶. انواع دروغ‌ها
تخیلی یا کودکانه: ناشی از ناتوانی در تشخیص واقعیت از تخیل (۲–۵ سالگی).
اجتناب از عواقب: شایع‌ترین نوع دروغ در سنین ۵–۷ سالگی.
دروغ تحسینی یا اجتماعی: برای جلب توجه، پذیرش یا حفظ پرستیژ (۸ سالگی به بالا).
پاتولوژیک/ناهنجار: مکرر، بدون انگیزه آشکار اجتماعی و با همراهی رفتارهای مشکل‌دار .
۷. توصیه‌ها برای والدین و مداخلات
۱. پرهیز از تنبیه قهری: مجازات تهدیدی می‌تواند به افزایش دروغ‌گویی بینجامد .
۲. تشویق صداقت: تحسین صادقانه (“خیلی خوشحالم که راست گفتی”) مؤثرتر از تنبیه است .
۳. گفت‌وگو و کشف انگیزه: استفاده از پرسش‌های باز برای شفاف‌سازی دلیل دروغ .
4. الگوی والدین: والدینی که خود صادق‌اند، نمونه‌ای قوی برای فرزندان خواهند بود .
5. تنبیه منطقی و طبیعی: پیامدهای واقعی رفتار، کودک به طور کنترل شده ای نتیجه دروغ گویی خود را ببیند .
6. ملاحظات سنی: مداخلات باید متناسب با مرحله شناختی و انگیزشی کودک تنظیم شوند .
7. حمایت حرفه‌ای در موارد مزمن: در صورت تداوم دروغ‌گویی با ویژگی مسری یا تحریک رفتارهای ناسازگار، ارجاع به روان‌پزشک کودک توصیه می‌شود .