مادر و پدر به همراه دختر بچه ۴ ساله اشان مراجعه کرده اند. شکایت های متعدد و متنوعی را مطرح می کنند. یکی از شکایت ها این است که در خانه همه لباس هایش را در می آورد، حتی لباس زیرش را. این رفتار باعث حساسیت برادرش نیز شده است و خانواده به شدت از این موضوع نگران هستند.
در بررسی بیشتر اختلال بیش حسی یا اختلال پردازش حسی و بیش فعالی برای کودک تشخیص گذاری می شود و روند درمان آغاز می شود.
اما اختلال پردازش حسی چیست؟
اختلال پردازش حسی (Sensory Processing Disorder یا SPD) یا اختلال یکپارچگی حسی وضعیتی است که در آن مغز قادر به پردازش مناسب یک یا تعداد بیشتری از محرک‌های حسی نیست.
در بدن انسان به طور کلی ۸ دستگاه حسی وجود دارد که با مغز در ارتباط هستند و مغز وظیفه دریافت، تفسیر، پاسخ دهی و هماهنگی بین پیغام های این حواس را بر عهده دارد.
این ۸ حس شامل : بویایی، بینایی شنوایی، چشایی، لامسه، تعادل، عمقی و وضعیت بدن و حس های درون احشایی (سیری، گرسنگی، دفع ادار، دل درد و…) است.
انواع واکنش‌های حسی در اختلال پردازش حسی
بطور کلی در این اختلال چهار گروه علامت اصلی در حوزه حس های مختلف قابل مشاهده است:
بیش‌حسی (Sensory Over-Responsivity): واکنش شدید، سریع یا طولانی به محرک‌های معمول
کم‌حسی (Under-Responsivity): نیاز به محرک بیشتر یا کند واکنش نشان دادن به حس‌ها .
میل حسی ( Sensory Craving or Seeking): تمایل به جستجوی حس‌ها برای تحریک مغزی، اما بدون احساس رضایت
اختلال تمایزی حسی (Sensory Discrimination Disorder): مشکل در تیزبینی و تمیز ویژگی‌های جسمی یا موقعیتی
برخی از علایم شایع این اختلال به شرح زیر است:
علائم بیش‌واکنشی به تحریکات حسی (واکنش بیش از حد به محرک های حسی معمولی):
اجتناب از لمس شدن یا بغل گرفتن حتی توسط افراد آشنا (حس لامسه)
حساسیت شدید به صداهای بلند یا ناگهانی (حس شنوایی)
ناراحتی از برچسب لباس یا بافت‌های خاص (حس لامسه)
پرهیز از غذاهایی با بافت خاص (حس لمسی دهان و زبان) یا طعم خاص (حس چشایی)
واکنش شدید به نورهای روشن (حس بینایی) یا بوهای قوی (حس بویایی)
ترس از صداهای بلند (مثل خشک‌کن دست، جاروبرقی یا بوق).
از کثیف شدن دست‌ها یا پا برهنه بودن اجتناب می‌کند.
از بازی‌های حرکتی یا بودن در جمع می‌ترسد.
علائم کم‌واکنشی به تحریکات حسی:
بی‌توجهی به درد یا دماهای شدید (حس لامسه) (مثلاً لمس اشیای داغ یا افتادن بدون واکنش)
نادیده گرفتن صداهای اطراف (حس شنوایی)
دشواری در تشخیص اشیاء از طریق لمس (حس لامسه و حس عمقی)
کندی در واکنش به محرک‌های محیطی
کم‌انرژی، بی‌انگیزه.
بی‌توجهی در کلاس.
نیاز بیشتر به لمس شدن.
تحمل درد بالا.
عدم پذیرش بو یا مزه ملایم (تمایل به مزهای خیلی شور، ترش، تند یا شیرین)
افتادن مکرر یا عدم شناخت موقعیت بدن.
علائم جستجوی حسی (sensory seeking):
نیاز به لمس مکرر اشیاء یا افراد
تمایل به چرخیدن، پریدن یا فشار آوردن به بدن خود
ایجاد صداهای بلند یا حرکت بیش‌ازحد
علاقه زیاد به فعالیت‌هایی که تحریک حسی زیادی ایجاد می‌کنند (مثل تاب بازی یا دویدن)
زیاد دویدن، پریدن یا برخورد با اشیا.
انرژی بی‌وقفه و مشکل در خواب.
گاز گرفتن، فشار دادن.
علاقه‌مند به غذاهای خیلی پرطعمی یا ترد.
چرخیدن یا آویزان شدن از سر.
جویدن لباس یا اشیاء برای تحریک حسی.
سایر نشانه‌ها:
مشکل در تمرکز و توجه
اضطراب یا واکنش‌های احساسی شدید در موقعیت‌های خاص
مشکلات در هماهنگی حرکتی یا مهارت‌های حرکتی ظریف
علت بیماری
علل زیستی
زمینه ژنتیکی و نارسایی در سازمان‌دهی مسیرهای عصبی .
علل محیطی
عوامل دوران بارداری یا تولد (مانند کم‌وزنی، زایمان زودرس، مواجهه با الکل یا سموم)
شیوع:
شیوع در کودکان ۵ تا ۱۶ برآورد می شود و در میان افراد دارای بیماری‌های عصبی- رشدی مانند اوتیسم یا بیش فعالی این عدد بیشتر است
تاثیرات بر زندگی روزمره
دشواری در وظایف روزانه مانند لباس پوشیدن، سرویس بهداشتی، غذا خوردن و شرکت در کلاس یا محیط‌های عمومی .
پرهیز از موقعیت‌های اجتماعی، ایجاد اضطراب، مشکلات تغذیه‌ای (مثلاً از تنوع بافت غذا اجتناب می‌کنند) .
در بزرگ‌سالان نیز مشکلات مربوط به روابط، اشتغال و سلامت روان محتمل است .
ارزیابی و تشخیص
تشخیص گذاری از طریق شرح حال و ارزیابی روان پزشکی و ارزیابی از طریق چک لیست علایم انجام می شود.
راه کارهای درمانی
غیردارویی:
کاردرمانی
استفاده از ابزارهایی مثل هدفون کاهش‌دهنده صدا، لباس با بافت ملایم و محیط‌های با نورِ کمتر .
دارویی:
اختلال پردازش حسی درمان دارویی اختصاصی ندارد . اما برای اختلالات همراه از جمله بیش فعالی درمان دارویی به عنوان خط اول درمان توصیه می شود.
پشتیبانی محیطی و آموزشی:
تنظیم محیط کلاس، فراهم کردن فاصله زمانی، کمک‌یار و برنامه آموزشی فردی .
آموزش خانواده برای شناخت رفتارهای مناسب و مدیریت بحران‌های حسی.
۵۰% از کودکان مبتلا به بیش فعالی و حدود ۷۵٪ از کودکان دارای اوتیسم نشانه‌های اختلال پردازش حسی را نشان می‌دهند. با این حال این بیماری می‌تواند مستقل از این اختلالات هم مشاهده شود.
اختلال پردازش حسی اگر زود شناسایی و برنامه های حمایتی دقیق برای درمان آن اجرا شود، می‌توان به خوبی آن را مدیریت کرد. نشانه‌ها می‌توانند با رشد و آموزش خودتنظیمی کاهش یابند،
