لجبازی یک رفتار طبیعی در دوره ای از رشد است که طی آن کودک سعی در بدست آوردن کنترل بر روی اوضاع، به دست آوردن استقلال و مطرح کردن هویت فردی خود می کند. در سنین پیش‌دبستانی، کودک توانایی تصمیم‌گیری مستقل را آزمایش می‌کند و لجبازی وسیله‌ای برای تحقق این استقلال است.
لجبازی در کودک اگر درست هدایت شود، می‌تواند تبدیل به نبوغ، خود‌بیانگری و مصمم بودن در بزرگسالی شود. اما اگر بی‌نظارت، نادیده یا خشن با آن برخورد شود، ممکن است سبب کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس و مشکلات رفتاری و هیجانی شدیدتر شود.
عوامل مؤثر در بروز لجبازی
۱. ویژگی‌های روان‌شناختی و شخصیتی:
کودکان حساس یا دارای اختلال در خودتنظیمی (مانند بیش فعالی) تمایل بیشتری به مقاومت در برابر دستورات و خواسته ها نشان می‌دهند .
خودمحوری در کودکان پیش‌دبستانی باعث می‌شود بر نیاز خود تمرکز کنند و پذیرش خواسته دیگران برایشان دشوار باشد.
۲. سبک فرزندپروری:
والدگری قاطع (قانون‌مند، گرم، حمایت‌کننده) در کاهش لجبازی مؤثر است، اما خشمگین، بی‌توجه یا خشن بودن والدین این رفتار را تشدید می‌کند .
پژوهش‌ها نشان می‌دهند آموزش گروهی والدین با استفاده از اصول فرزندپروری مثبت، سبب کاهش قابل توجه نشانه‌های لجبازی و اختلال نافرمانی می‌شود.
۳. زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی:
محیط‌های استرس‌زا مانند طلاق، تغییر مکرر محل زندگی یا محیط ناپایدار هیجانی خانواده (دعوا و بگو مگو)، زمینه‌ساز لجبازی به‌عنوان واکنشی دفاعی یا جذب توجه است .
افزایش استفاده از فناوری و رسانه‌های صفحه‌نمایش در سنین پایین، ارتباط با افزایش مقاومت در برابر قواعد و دستورات دارد .
وقتی لجبازی یک اختلال است: اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)
اگر رفتار لجبازانه بیش از ۶ ماه ادامه یابد و همراه با علایم دیگری مانند جر و بحث مداوم، نافرمانی شدید، کینه جویی و … باشد، احتمال وجود ODD مطرح است .
در این موارد ارزیابی روان پزشکی برای بررسی دقیق تر الزامی است
پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت
کوتاه‌مدت: مشکلات در روابط اجتماعی، افت عزت‌نفس، انزوا در مدرسه و کاهش تمرکز تحصیلی .
بلندمدت: مطالعات طولی ۴۰ ساله نشان داده کسانی که در کودکی سرسخت بوده‌اند، احتمال موفقیت شغلی و درآمد بالا در بزرگسالی بیشتری دارند؛ زیرا پیشگام، مصمم و رقابتی‌اند .
راهکارهای پیشگیری و مداخله
مداخلات والدین
سبک والدگری مثبت: همراه با قوانین مشخص، ثبات رفتاری، پشتیبانی هیجانی و تشویق به گفتگو، با تاثیر بلندمدت روی کاهش لجبازی همراه است.
آموزش والدین: آموختن راهبردهایی مانند گفتگو، مذاکره، و مهارت‌های حل مسأله برای والدین بسیار مؤثر است .
مداخلات مستقیماً روی کودک
قصه‌درمانی و بازی‌درمانی می‌تواند به‌طور معنی‌داری لجبازی و تکانشگری را کاهش دهد .
ذهن‌آگاهی (Mindfulness): تمرین‌های ویژه در کنار آموزش مهارت‌خودتنظیمی و تمرکز، موجب بهبود روان‌شناختی و کاهش رفتارهای مقابله‌ای می‌شود .
درمان‌درمانی
در صورت لزوم استفاده از دارو توسط روان پزشک کودک در کنترل لجبازی و اختلالات همراه بسیار موثر است.
چارچوب کلی مواجه و درمان لجبازی
| مرحله | راهکار پیشنهادی
| پیشگیری | برقراری سبک تربیتی گرم، حمایتگر، با قوانین روشن و قابل اجرا
| مواجهه روزمره | حفظ آرامش، توضیح ساده و قابل فهم قوانین مشارکت دادن کودک در تصمیم ها مربوط به خودش
| اختلال خفیف | قصه‌درمانی، بازی‌درمانی، تمرین مهارت کنترل هیجان
| اختلال شدید | شناخت-رفتار درمانی، درمان والد-کودک، در صورت لزوم مداخله روان‌پزشکی
