ناخن‌جویدن (Onychophagia یا Onychophagy) یکی از رایج‌ترین رفتارهای تکرارشونده متمرکز بر بدن (Body‑Focused Repetitive Behavior | BFRB) در کودکان است
* تقریباً ۲۵ تا ۳۵٪ کودکان بین ۷ تا ۱۰ سال ناخن‌جویدن را تجربه می‌کنند و تا ۴۵٪ نوجوانان به آن ادامه می‌دهند .
* میانگین سن شروع این رفتار حدود ۵ سال است و هم در پسران و هم در دختران شیوع دارد .
عوامل مؤثر در بروز ناخن جویدن:
وراثت و الگوگیری خانوادگی
* نزدیک به نیمی از کودکانی که ناخن‌جویدن دارند حداقل یکی از والدین یا خواهر/برادر خود را نیز درگیر این رفتار دیده‌اند.
* مطالعات دوقلوها نشان می‌دهد که حدود ۵۰ تا ۶۰٪ این رفتار ناشی از عوامل ژنتیکی است .
عوامل روان‌شناختی
* معمولاً می تواند واکنشی نسبت به اضطراب، استرس یا خستگی باشد که باعث می‌شود کودک با این رفتار به دنبال تخلیه هیجانی یا خودآرام‌بخشی باشد .
* در مواردی به صورت خودکار و غیرارادی مشاهده می‌شود (برای مثال هنگام تماشای تلویزیون یا در انتظار بودن).
* در برخی کودکان با ویژگی‌های شخصیتی مانند کمال‌گرایی یا بی‌حوصلگی مرتبط است.
اختلالات همراه با ناخن جویدن
* بیش از نیمی از کودکان در کلینیک‌های روانپزشکی که ناخن‌جویدن دارند، دارای یکی از اختلالات روانپزشکی هستند: **ADHD (≈۷۴%)، ODD (≈۳۶%)، اضطراب جدایی (≈۲۰%)، تیک‌ها (≈۱۲%)، OCD (≈۱۱%)** و حتی افسردگی.
* بیش از ۶۰٪ از کودکان دچار ناخن‌جویدن اختلالاتی مانند کندن پوست و زخم یا کندن مو (trichotillomania) را نیز دارند .
پیامدهای جسمانی و روانی ناخن جویدن
پیامدهای جسمانی
* آسیب به پوست اطراف ناخن (پارونیچیا)، افزایش خطر عفونت‌های قارچی یا انگشتی، مشکلات گوارشی ناشی از بلع ناخن، آسیب به دندان یا مفصل گیج‌گاهی فکی (TMJ) .
پیامدهای روانی و اجتماعی
* نشانه‌ای از اضطراب است و ممکن است باعث کاهش اعتماد به‌نفس، احساس شرم یا مشکلات اجتماعی شود .
* در کودکان مدرسه‌ای با مشکل در روابط اجتماعی همراه است .
ارزیابی و تشخیص
* استفاده از ابزارهایی مانند SDQ (نقاط قوت و ضعف کودک) برای بررسی ابعاد عاطفی، رفتاری و اجتماعی مناسب است
* بررسی سابقه فردی و خانوادگی، شدت و فراوانی رفتار، و هر گونه اختلال همراه ضروری است .
راهکارهای مداخله و درمان
درمان رفتاری
آموزش وارونه سازی عادت (HRT)
* شامل: آموزش آگاهی از پیش‌نشانه‌ها، پاسخ جایگزین (مثلاً مشت کردن دست یا بازی با شی)، تقویت اجتماعی و تکنیک‌های ریلکسیشن .
* شواهد نشان می‌دهد که HRT کارآمد است و نسبت به درمان‌های ساده‌تر مانند بازی با اشیا مؤثرتر است.
کنترل محرک ها
شناسایی محرک‌ها و حذف آن‌ها (مثلاً کوتاه نگه داشتن ناخن، پوشاندن آن‌ها با دستکش و مانیکور مرتب) .
جایگزین‌سازی و تقویت مثبت
* استفاده از وسایلی مانند توپ ضد استرس، آدامس بدون قند یا اسباب‌بازی کوچک هنگام اضطراب یا بی‌حوصلگی .
* سیستم تشویقی مانند جدول پیگیری و جایزه دادن هر روزی بدون ناخن‌جویدن .
درمان تکمیلی
* لاک‌های طعم‌تلخ، روغن مرطوب‌کننده و مانیکور به زیبایی ناخن و ممانعت از ناخن‌جویدن کمک می‌کنند .
* تنبیه یا سرزنش: مضر است و معمولاً رفتار را تشدید می‌کند .
دارودرمانی
* داروهایی مانند فلوکستین، کلومی‌پرامین و N‑استیل‌سیستئین در موارد مقاوم یا همراه با وسواس/اضطراب مفید بوده‌اند، هرچند شواهد محدود است .
توصیه‌های کاربردی
* **فاز سبک (خفیف):** معمولاً با آموزش والدین، رفتارهای جایگزین و مانیکور مناسب، کودک بهبود می‌یابد.
* **فاز متوسط تا شدید:** در صورت بروز آسیب جسمی یا علائم اختلال روانپزشکی همراه، HRT توسط درمانگر کودک توصیه می‌شود.
* **فاز بالینی:** ارجاع به روانپزشک کودک جهت بررسی دارو و درمان ترکیبی (رفتاری + دارویی).
در مجموع ناخن‌جویدن در کودکان رفتاری رایج و غالباً طبیعی است، اما در برخی موارد می‌تواند هشداری برای اضطراب، کمال‌گرایی یا اختلالات روانپزشکی جدی‌تر باشد. با پیشگیری مناسب، تشخیص به‌موقع و مداخلات روان‌شناختی هدفمند، می‌توان مانع پایدار شدن آن شد و از پیامدهای جسمی و روانی جلوگیری کرد.
